ทรามาดอล (Tramadol) เหยื่อของการนำยาไปใช้ในทางที่ผิด

รองศาสตราจารย์ ดร.ภญ.จุฑามณี สุทธิสีสังข์
ภาควิชาเภสัชวิทยา คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
จากข่าวในหน้าหนังสือพิมพ์และสื่อโทรทัศน์ที่รายงานข่าวเด็กนักเรียนนำยาแก้ปวดทรามาดอล
(tramadol) ไปผสมกับเครื่องดื่มแอลกอฮอล์จนหมดสตินั้น ก่อนที่จะกล่าวถึงรายละเอียดของผลเสียและ
การใช้ในทางที่ผิด ขอกล่าวถึงประโยชน์ของการใช้ทรามาดอลในทางการแพทย์ก่อน
ทรามาดอลเป็นยาแก้ปวดที่ใช้บำบัดอาการปวดขัน้ ปานกลางถึงรุนแรง มีประโยชน์ในผู้ป่วยที่มี
อาการปวดจากโรคต่างๆ ซึ่งใช้ยาแก้ปวดชนิดอื่นๆ แล้วไม่สามารถบรรเทาอาการปวดได้เพียงพอ หรือ
ใช้ร่วมกันเพื่อให้แก้ปวดได้ดียิ่งขึ้น โดยยานี้มีกลไกการออกฤทธิ ์2 อย่างที่สำคัญคือ
1. กระตุ้น  (mu) receptors (มิวรีเซปเตอร์) ซึ่งเมื่อกระตุ้นแล้วจะมีฤทธิล์ ดความปวด
รวมทัง้ มีฤทธิก์ ดการทำงานของระบบประสาทและมีผลทำให้เกิดอาการเคลิ้มสุข (euphoria) ได้ด้วย การ
ออกฤทธิน์ ี้เหมือนกับการออกฤทธิข์ องยามอร์ฟีน (morphine) แต่ทรามาดอลจะมีความแรงน้อยกว่า
มอร์ฟีนประมาณ 10 เท่า ทำให้ยานี้ไม่จัดเป็นยาเสพติดให้โทษเหมือนกับมอร์ฟีน (ตามกฎหมายยา
tramadol จัดเป็นยาอันตรายและสามารถจำหน่ายได้ในร้านยา) อย่างไรก็ตามแม้จะออกฤทธิแ์ รงน้อย
กว่ามอร์ฟีนถึง 10 เท่า แต่ทรามาดอลจะมีฤทธิแ์ ก้ปวดที่ดีเนื่องจากมีกลไกการออกฤทธิใ์ นข้อ 2 มาช่วย
เสริมฤทธิแ์ ก้ปวดด้วย
2. เพิ่มการทำงานของสารสื่อประสาทที่ชื่อ serotonin และ norepinephrine ซึ่งสารสอง
ตัวนี้เมื่อมีปริมาณเพิ่มขึ้นที่ไขสันหลังจะลดอาการปวดได้ การเพิ่มขึ้นของ serotonin จากการใช้ยาทรา
มาดอลเกินขนาด (เช่นครัง้ ละ 3-4 เม็ด) อาจส่งผลให้เกิดอาการที่เรียกว่า “serotonin syndrome” (มี
อาการที่เกิดจาก serotonin มากเกิน) รวมทัง้ อาจเกิดอาการในกลุ่มที่เรียกว่า extrapyramidal เช่น กลืน
ลำบาก มือสัน่ มีไข้ กล้ามเนื้อเกร็งตัวอย่างมาก หรืออาจมีอาการทางระบบประสาท เช่น สับสน
ประสาทหลอนและหวาดระแวง ส่วนการเพิ่มขึ้นของ norepinephrine อาจทำให้ใจสัน่ ปวดศีรษะ กระตุ้น
ระบบประสาทและทำให้ชักได้ อาการที่กล่าวมาข้างต้นจะเกิดขึ้นมากหรือน้อยขึ้นกับปจั จัยหลายอย่าง
เช่น พันธุกรรมของยีนส์ที่ใช้ในการทำลายยาทรามาดอล การทำงานของไต ขนาดยาที่ใช้ และการใช้
ร่วมกับยาหรือสารอื่นที่อาจเพิ่มหรือลดการออกฤทธิข์ องยา
ดังนั้นในกรณีที่นักเรียนนำทรามาดอล ไปใช้ในทางที่ผิด นัน่ คือใช้ยาโดยไม่ได้มีความ
จำเป็น รวมทั้งอาจใช้ครัง้ ละหลายๆ เม็ดต่อเนื่องกันหรืออาจเอาไปใช้ร่วมกับเครื่องดื่มที่มี
แอลกอฮอล์ ก็อาจทำให้เกิดอาการข้างเคียงต่อระบบประสาท เช่น ทำให้รู้สึกสบายและเคลิ้มสุข
ได้เร็วและแรง แต่ถ้ามากไปก็จะกดระบบประสาทอย่างมากจนไม่รู้สึกตัวได้
จากที่กล่าวมาข้างต้นจะเห็นว่า หากใช้ยานี้ในขนาดที่ถูกต้องเพื่อลดอาการปวด ยาทรามาดอลก็
ยังเป็นยาที่มีประโยชน์มากในทางการแพทย์ แต่ถ้ามีการนำไปใช้ในทางที่ผิดโดยไม่เข้าใจถึงอาการ
ข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้นก็สามารถทำให้ผู้ใช้ยาในทางที่ผิดเกิดอันตรายได้
ปญั หาที่เกิดขึ้นจากการใช้ยาในทางที่ผิดนั้นจำเป็นต้องได้รับการแก้ไขและต้องใช้ความร่วมมือ
จากหลายฝ่าย ในส่วนของเภสัชกรต้องเฝ้าระวังและไม่จำหน่ายยานี้ให้กับผู้ที่น่าสงสัยว่าจะนำไปใช้
ในทางผิด เพื่อช่วยกันลดปญั หานี้ซึ่งส่งผลเสียที่รุนแรงต่อเยาวชนของชาติซึ่งจะเป็นกำลังสำคัญของ
ประเทศต่อไป